رشد جمعیت انسانی نیز همانند جمعیت سایر گونه‌های موجودات نمی‌تواند علی نهایت افزایش یابد و به‌دلیل محدودیت منابع که در واقع یک عامل جبری است محدود می‌شود، اما جمعیت جامعه انسانی در جهان یا هر منطقه به دلیل جمعیت پایه موجود و ترکیب سنی، ازدواج و تمایل به خانه‌دار شدن، تمایل به تعدد فرزند و سیاست‌های تنظیم جمعیت می‌تواند تغییر کند.
در هر کشور بسته به رشد کنونی و روند افزایش جمعیت و نیز منحنی یا هرم جمعیتی سیاست‌های متفاوتی اجرا می‌شود. به‌عنوان مثال در چین در نیمه اول قرن گذشته سیاست بر کنترل و کاهش فرزندآوری بوده ولی در انتهای قرن سیاست به تشویق به فرزندآوری تغییر کرده است. درحال حاضر اکثر کشورهای اروپایی و حتی کانادا سیاست تشویق را در پیش گرفته‌اند. این درحالی است که در بسیاری از کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی هنوز سیاست بر کاهش فرزندآوری استوار است.
در دوران گذار جمعیتی باید سیاست‌ها به‌تدریج از کنترل به سمت تشویق تغییر پیدا کند. قبل از دهه پنجاه به‌دلیل فراوانی مرگ و میر به‌ویژه در سنین نوزادی و کودکی به صورت معمول و مرسوم خودبه‌خود افزایش موالید صورت می‌گرفته و به‌تدریج با بهبود وضعیت بهداشت و به‌ویژه از دهه شصت که یک گره جمعیتی ناشی از افزایش کودکان بروز کرده و ساختار و ترکیب هرم جمعیتی موجب شده بود تا سیاست‌ها بر کنترل جمعیت باشد ولی به‌تدریج و با ورود به دوران گذار و نیز در شرایط کنونی باید سیاست‌های تنظیم جمعیتی روند افزاینده ولی برنامه‌ریزی و کنترل شده را مد نظر قرار دهد، تا از افزایش نرخ سرباری و کاهش نرخ جمعیت مولد در آینده پیشگیری شده و در آینده جایگزین برای بازنشستگان بوجود آید. البته این مستلزم ایجاد بسترهای مورد نیاز از جمله تسهیلاتی است که باید مورد توجه قرار بگیرد چراکه امکان جایگزینی با روش مهاجرت‌پذیری فراهم نیست.
اگرچه باید به آن نیز فکر کرد کاری که اکثر کشورهای پیشرفته با پذیرش مهاجرین انتخاب شده و برگزیده انجام می‌دهند. لازم به توضیح است چنانچه به این امر مهم پرداخته نشود مجبوریم در آینده سن بازنشستگی را همانند فرانسه بالا ببریم.
تنظیم خانواده لزوما به معنای کنترل و کاهش موالید نیست بلکه فاصله‌گذاری بین موالید، برنامه‌ریزی برای حاملگی و فرزندآوری، پیشگیری از حاملگی‌های ناخواسته و نیز کنترل حاملگی‌های پررسیک و نیز برنامه‌های پیشگیری از مرگ و میر مادر و نوزاد را نیز شامل می‌شود. بنابراین از این منظر تنظیم خانواده همواره باید مدنظر باشد.
حتی سیاست‌های تشویقی موالید نیز خود نوعی تنظیم خانواده است، درباره جمعیت، سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری براساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی در سال ۹۳در ۱۴ بند ابلاغ شد و براساس آن ارتقا پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزايش نرخ باروری به بيش از سطح جانشينی مورد اشاره بوده است، اما افزایش جمعیت با تاکید بر ارائه آموزش‌های مناسب، نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی-ایرانی، ارتقا امید به زندگی، تکریم سالمندان، توانمندسازی جمعيت در سن كار، حفظ و جذب جمعيت در روستاها و مناطق مرزی، مديريت مهاجرت به داخل و خارج، استفاده از ظرفیت‌های ایرانیان مقیم خارج و رصد مستمر سياست‌های جمعيتی بوده تا از افزایش بی‌کیفیت جمعیت جلوگیری شود، ضمن اینکه باید رشد و توسعه همه جانبه شکل گیرد، امید است این سیاست‌های هوشمندانه با تلاش همه قوا و مردم به نحو مناسب عملیاتی شود.
*نائب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی
نظر شما